Śruby i ich oznaczenia

Oznaczenie na śrubach – jak je czytać?

Oznaczenia na śrubach – jak je czytać? Podstawowe informacje

Trudno wyobrazić sobie wybór odpowiednich śrub bez prawidłowego odczytania ich oznaczeń. Warto zauważyć, że już XIX wieku doszło do swego rodzaju normalizacji zarówno śrub, jak i innych elementów złącznych takich jak np. nakrętki. Do tego czasu, w przypadku uszkodzenia takich elementów trudno było dobrać i podpasować odpowiednie zamienniki. W większości przypadków wiązało się to z koniecznością dorabiania śruby na zamówienie, co oczywiście generowało niemałe koszty. Pierwsze oznaczenia na gwintach śrub w Europie pojawiły się w 1841 roku, a kilka lat później z takiego rozwiązania zaczęła korzystać także reszta świata. Z biegiem lat normalizacji poddawano kolejne oznaczenia, np. te łbie śruby, dzięki czemu łatwiej było określić zastosowanie poszczególnych elementów złącznych. W dzisiejszych czasach za obowiązujące normy w oznaczeniach śrub uznaje się DIN, ISO i PN. Sprawdźmy zatem, w jaki sposób trzeba je prawidłowo odczytywać, a także je rozpoznawać. Podpowiemy też, w jaki sposób trzeba interpretować literowe oznaczenia. Dzięki takiej wiedzy łatwiej będzie wybrać odpowiednie śruby, bez względu na to czy potrzebuje jej fachowiec, czy może zwykły domowy majsterkowicz.

Jakie normy śrub obowiązują w Polsce?

W Polsce za oficjalnie obowiązujące normy śrub uznaje się trzy z nich – PN, DIN i ISO, a więc normę typowo polską, europejską i ogólnoświatową. Zacznijmy od PN. Skrót ten oznacza Polską Normą, za której ustanowieniem stoi  Polski Instytut Normalizacyjny. Oznaczenie śrub według tej normy zaczyna się od literek P oraz N, a po nich zazwyczaj pojawia się jeszcze kilka cyfr. Takie oznakowanie śrub to potwierdzenie, że zostały one zrobione zgodnie z krajowymi standardami budownictwa. Norma PN obowiązuje jedynie w Polsce. Kolejną normą jest norma DIN, o zasięgu europejskim. Została ona wprowadzona przez Niemiecki Instytut Normalizacyjny w 1918 roku. Znajdzie ona zastosowanie we wszystkich krajach Unii Europejskiej. Ostatnią normą jest norma ISO, która ma zasięg ogólnoświatowy i została przyjęta przez Międzynarodową Organizację Normalizacyjną, do której należy ponad 160 krajów, a od 1947 roku także Polska. W tym miejscu warto zaznaczyć, że zdecydowana większość producentów śrub stosuje oznaczenia na łbach śrub, ponieważ taki zwyczaj przyjął się praktycznie na całym świecie. Jest to tylko dobry zwyczaj, a ISO nie zobowiązuje państw członkowskich do stosowania takiego standardu. Stąd też w Polsce, przy wyborze odpowiednich śrub dobrze znać wszystkie trzy normy.

Odczytywanie oznaczeń literowych

Wiemy już, w jakim celu wprowadzono normalizację, a także które z nich obowiązują w Polsce. Sprawdźmy teraz, co oznaczają te oznaczenia i czego one dotyczą. Oznaczenia na śrubach odnoszą się m.in. do samego łebka, zarówno do jego kształtu, jak i typu, wymiarów, wytrzymałości czy długości gwintu. Śruby co do zasady dzielimy na modele z łbem okrągłym z gniazdem wewnątrz oraz łbem gniazdowym. Wielu producentów stosuje taką praktykę, że u góry łba wprowadzają własne oznaczenia identyfikacyjne, a niżej rodzaj materiału, z jakiego są wykonane jak i klasę ich wytrzymałości. Więcej informacji o śrubie raczej trudno zmieścić, dlatego też warto zaglądać do katalogów firm, jak również kontaktować się z działem handlowym. Na pierwszy rzut oka takie oznaczenia mogą budzić obawy co do umiejętności ich odczytywania, jednak w praktyce nie musi być to wcale takie trudne. Wszystkie trzy normy – PN, DIN oraz ISO odnoszą się kształtu śruby oraz jej wytrzymałości. Z oznaczeń śrub M dowiemy się o grubości ich łba i średnicy gwintu. Natomiast długość gwintu określają oznaczenia po literze X. Ostatnie dwie litery zazwyczaj odnoszą się do rodzaju powłoki, jaką zastosowano przy produkcji śruby.

Jakie są zależności między normami?

Może zdarzyć się sytuacja, kiedy przy zakupie śruby będziemy wiedzieć jedynie o oznaczeniu jej, zgodnym z Polską Normą, a producent lub sklep będą podawać oznaczenia w standardzie ISO. Co zrobić w takiej sytuacji? Czy znalezienie odpowiedniej śruby będzie dużo trudniejsze? Na szczęście nie, ponieważ każda norma jest kompatybilna z pozostałymi i wystarczy sięgnąć po informacje do specjalnej tabelki, gdzie są zamieszczone oznaczenia ze łba śruby i ich odpowiedniki w pozostałych standardach. Najlepiej zobrazować to przykładem. Weźmy Polską Normę PN 82101. Dla niej idealnym zamiennikiem będą śruby o normie DIN 931 i ISO 4014. Równie dobrze będą pasować śruby o normie DIN 960 i ISO 8765. W tym miejscu pewnie można się zastanowić, co spowodowało, że polska norma ma więcej niż jeden zamiennik? Wynika to z faktu, iż owe oznaczenia na śrubach są bardziej konkretne i zawierają większą ilość szczegółów w zakresie budowy poszczególnych elementów. Patrząc jedynie na oznakowanie Polskiej Normy PN, uzyskamy jedynie informację, że chodzi o śrubę z łbem sześciokątnym posiadająca gwint na całej długości trzpienia. Normy DIN i ISO uściślą ten fakt, podpowiadając, że chodzi dokładniej o gwint drobnozwojowy. Oczywiście w większości przypadków prac i wykonywanych zadań nie będzie to miało zbyt wielkiego znaczenia. Niemniej jednak mogą zdarzyć się sytuacje, że taka wiedza będzie konieczna. Jeszcze jednym, kluczowym oznaczeniem śrub jest symbol M, określający rozmiar śrub i klasę wytrzymałości.

Odczytywanie wytrzymałości śruby

Jeszcze jedną istotną kwestią jest umiejętność odczytywania informacji o wytrzymałości śruby. Zazwyczaj taka wiadomość znajduje się łbie śruby. Parametr ten zależy od wielu czynników, przede wszystkim materiału, z jakiego została wykona śruba. Zazwyczaj do produkcji śrub wykorzystuje się stal pod różnymi postaciami, np. od stali nierdzewnej A2, po stal kwasoodporną A4. Wytrzymałość śruby podawana przy użyciu dwóch cyfr oddzielonych od siebie kropką. Pierwsza cyfra sugeruje, jaka jest minimalna odporność śruby na rozciąganie, a druga wskazuje jej plastyczność. Co do zasady wyróżniamy takie klasy wytrzymałości: 3.6, 4.6., 4.8, 5.6, 5.8, 6.8, 8.8, 9.8, 10.9, 12.9. Im wyższe wartości przy klasie wytrzymałości, tym więcej w danej śrubie jest stali zawierającej w swoim składzie węgiel i inne dodatkowe stopy, które sprawiają, że jest jeszcze bardziej wytrzymała. Jest to istotne pod wieloma względami, szczególnie jeśli chcemy, aby śruba była odporna na różnego rodzaju przeciążenia. Wytrzymałość śruby idzie też w parze z jej wielkością. Im większy parametr M, tym śruba jest większa i mocniejsza. Co więcej, większa wartość po literce M oznacza, że grubość łba i średnica gwintu jest większa.

Jak widać, odczytywanie oznaczeń na śrubach wcale nie musi być skomplikowane. Przy odrobinie wprawy poradzi sobie z nim nawet początkujący majsterkowicz. Wybierając producenta śrub, którego złożymy zamówienie, warto wybierać tylko tych sprawdzonych, z uznaną marką na rynku, jak np. firma ELGO, gdzie zawsze można skorzystać z fachowej pomocy, kontaktując się z działem handlowym.